Izvorno vezana za Bosnu i Hercegovinu (BiH), sevdalinka je prešla bh. granice i duboko se ukorijenila u muzičke tokove zemalja zapadnog Balkana.
Sevdalinka (u brojnim slučajevima – sevdah) predstavlja narodni muzički izraz u Bosni i Hercegovini. Riječ sevdalinka potiče od arapske riječi sawda što znači crna žuč – jedna od četiri tjelesne tečnosti za koju se vjeruje da određuje melanholično stanje. U bosanskoj verziji sevdah dobija značanje čežnje, ljubavnog žara i ljubavnih jada. Ne može se odrediti tačan period nastanka sevdalinke, ali se pretpostavlja da je nastala osmanskim osvajanjem srednjovjekovne Bosne kada niču prva gradska naselja. Osmanlije naseljavanjem donose određene orijentalne melodijske grupe, zastupljene posebno u Maloj Aziji. Ove grupe su dio melodijskog sistema koji se naziva Makam i ima svoja svojstva koja su narodi Balkana svojim pjevanjem prilagođavali svojoj emociji. Sevdalinka je prvenstveno gradska narodna pjesma Bošnjaka, ali je popularna i širom jugoistočne Evrope.
U muzičkom pogledu sevdalinku odlikuje lagani, spori tempo i bogata harmonija koji ostavljaju melanholičan osjećaj kod slušaoca. Svojom su strukturom veoma kompleksne pjesme, prožete emocijama, a tradicionalno se izvode sa mnogo strasti i duševnosti. Kao i svaka umjetnička forma, tradicionalna muzika ovih prostora ima svoje zakonitosti, historiju ali i budućnost. Mnogi izvođači se odlučuju za savremenije izvedbe starijih verzija dodavanjem ličnog pečata.
„Sevdah kojim se bavim je jedan predivan žanr koji kombinuje poeziju i muziku na čudesan način. Ja na njega gledam kao polje novih mogućnosti“, otkrio nam je Damir Imamović, bosanskohercegovački muzičar, izvođač tradicionalne muzike i kantautor sevdalinki.
On je nastupao u više sastava, a od 2012. je u bendu „Damir Imamović Sevdah takht“. Istovremeno piše i svoje pjesme, a kaže kako ga neobjašnjiva ljepota teksta ili melodije nagna na snimanje, bez obzira na razloge za i protiv. Pjesma „Pjevat ćemo što nam srce zna“ koju izvodi Amira Medunjanin upravo je njegovo djelo. Album „Singer of Tales“ dobio je priznanje „The best of Europe“ nakon što je mjesecima bio na prvom mjestu „Transglobal“ top-liste. Od 100 najboljih „world music“ albuma zauzeo je šesto mjesto. Ovaj album je i njemačko udruženje muzičkih kritičara proglasilo najboljim u kategoriji tradicionalne muzike.
Kada smo kod najboljih u svijetu sevdalinki, nemoguće je da ne spomenemo Biljanu Krstić iz Srbije. Nakon karijere u pop muzici, 2001. godine osniva bend „Bistrik“ sa kojim i danas promoviše etno-muzikološko naslijeđe. Do sada su objavili četiri albuma: „Bistrik“, „Zapisi“, „Tarpoš“ i „Izvorište“. Album „Tarpoš“ ušao je na listu „Top of the world“ najreferentnijeg časopisa world muzike u Engleskoj, „Songlines“, a ponio je i titulu diska mjeseca „TRADMagazina“ u Francuskoj.
Pored mnogih drugih brojnih nagrada, Biljana Krstić i ,,Bistrik“ dobili su 2009. godine nagradu ,,Vitez srpske muzike“, a 2015. godine Krstićeva i Miki Stanojević su dobili Grand Prix filmskog festivala u Sopotu za muziku iz filma „Branio sam Mladu Bosnu“.
„Te pesme dalekih predaka me u isto vreme raduju i leče. Kada se samo setim koliko sam vremena provodila uz stare notne i audio zapise, arhivske i terenske snimke, preslušavala ih po ko zna koliko puta, analizirala i učila da pevam. Izvor tradicionalnih tekstova je uvek bistar i snažan. Te prelepe pesme udaraju direktno u srce i zapljuskuju obale svih naših čula, a osećaj zaustavljenog vremena upotpunjen je osećajem zadovoljstva i radosti“, kaže Biljana.
Vera Josifovska-Miloševska iz Makedonije navodi kako je tradicionalna muzika za nju „živa stvar“ i kako se treba osloboditi definisanih modela. Ona je vokal jednog od najistaknutijih i najreprezentativnijih bendova tradicionalne muzike, pod nazivom „Ljubojna“. Ovaj bend je formiran 2001. godine, a 2005. godine snimaju debitantski album „Parite se Otepuvačka“ (Novac je ubistvo). Vera Miloševska je 2012. godine izabrana među 12 najboljih vokala s Balkana koji su učestvovali u projektu Vijeća za regionalnu saradnju „Les femmes des Balkans“.
„Ono što mene vezuje sa tradicionalnom muzikom jeste ljubav i autohtoni muzički modeli koje kroz moje pevanje dobiju savremenu progresiju i izražaj“, dodala je.
Među novijim izvođačima tradicionalne muzike ističe se zagrebačka etno grupa „Kazan“ koja je oformljena 2012. godine. Njihov debitantski album „Ružo“ objavljen je 2018. godine. Pjevačica Dunja Bahtijarević kaže kako joj je važno da tradicionalna muzika bude u savremenim okvirima.
„Iako ima raznih pristupa, mislim da se tradicionalna muzika čuva stavljanjem u savremeni kontekst prilagodbom i reinterpretacijom. U početku nisam ni sama znala otkud želja za tradicionalnom muzikom i bavljenje njom. U prvi mah su mi te pjesme jednostavno bile lijepe, a onda mi se svidjela mogućnost da pronađem nešto mnogo staro u sebi i nešto mnogo univerzalno, ili čak moderno u tim pjesmama. Sve su pjesme preživjele jer se ljudi stoljećima prepoznaju u onome o čemu govore“, rekla je Dunja.
Kako kaže, dopada joj se dimenzija vremena i put koji su pjesme prešle od nastanka pa do dolaska do nas.
____________
Ovaj članak je ranije objavljen u prvom izdanju MIR Magazina. MIR Magazin je godišnja publikacija i platforma za mlade inovativne ljude koju su razvili Centar za postkonfliktna istraživanja i Balkan Diskurs. Posvećen je pojedincima i organizacijama koje su nam ostavile u naslijeđe čvrste temelje za nastavak naše borbe za mir i pravdu.
