Gavrilo Princip, da je rođen u Južnoj Americi bio bi ravan Če Gevari i Emilijanu Zapati, da je Turčin bio bi veći od Deniza Gezmiša, u Irskoj bi bio uz rame Konoliju i Pirsu, dok je u Africi pandan slavnim martirima poginulim u borbi protiv kolonijalizma
Samo moralističko postavljanje problema u ključu “heroj ili terorista“ je uvek opasno pojednostavljenje i uglavnom cilja na površnost i lenjost duha medijskih potrošača i javnog mnjenja koje ga uvek iščitava po političkim, kulturnim, etičkim i drugim inercijama. Zbog toga ovde, krajnje neambiciozno, pokušavam jedan kratak fenomenološki pogled, jer analiza i rekonstrukcija uvek podrazumevaju nešto što prevzilazi puku istorijsku faktografiju. Kod rekonstrukcije, pored samih činjenica, po pravilu su važnije filozofske metode, naučni pristupi, literarni postupci, i potrebna je jaka svest o kontekstualizaciji i kauzalitetu; i to sve imajući u vidu koliko sami filozofski ekstremizmi mogu da budu u službi relativizacije i subjektivizacije pomenutih činjenica. Takođe, detaljnije bavljenje pojavom Mlade Bosne i uzroka Prvog Svetskog Rata nadaleko prevazilazi mogućnosti jednog kratkog eseja.
Naime, danas, kada postoje istoričari i drugi naučnici, koji Mladu Bosnu porede čak sa Al Kaidom, važno je pre svega znati odakle dolazi ta vrsta narativa, jer svaki od njih je neumitno povezan sa duhom vremena i aktuelnim političkim horizontom i dešavanjima. Kada to dolazi od anglofonih istoričara, filozofa, politologa, onda treba pogledati šta oni u smorazumevanju svoje civilizacije, koji je gotovo po pravilu u skladu sa dominantnim političkim težnjama, podrazumevaju pod teroristima. Pored toga, trik se takođe sastoji u tome da se sam čin atentata, poistovećuje sa varvarizmom i brutalnošću, i odvaja od njegovih uzroka i motiva.
TERORIZAM KAO JEDINI NAČIN BORBE
Obično je dovoljno baciti pogled na službene držvane liste “terorističkih“ organizacija, koje zavode zemlje tzv razvijenog sveta i zapadne demokratije, da bi postalo jasno da se tu radi uglavnom o grupama kojima je “terorizam“ jednini način borbe, u asimetrijskim ratovima i konfliktima u kojima su daleko slabiji protivnik. Podsetimo se da nisu samo palestinski PLO, irska IRA ili nemački RAF, bili na taj način obeleženi i prokazani, već su svojevremeno čak i borci za ukidanje Aparthejda bili nazivani teroristima, članovi Indijskog Nacionalnog Kongresa, isto kao radikalni ekološki aktivisti, dok je Margaret Tačer išla toliko daleko da je britanske sindikate i njihove vođe zvala teroristima. U tom smislu, sve je jasno, i nema potrebe moralizirati i ukazivati na bezobrazluk kvazinaučnika koji imaju takav bekgraund, jer za njih je sasvim prirodno da se tu radi o “terorizmu“.
Hermeneutički pristup istoriji je uvek plodan, jer je važno poznavati motive i razmišljanja njenih aktera, međutim krajnja psihologizacija određenog karaktera već po definicijiu stvara deformitet i uvek je u službi pristrasne interpretacije. Jer, Princip i Mlada Bosna nisu bili zaluđeni klinci i hazarderi, bez ikakve istorijske i političke svesti. Obično se taj argument koristi da bi se dokazala njihova bezglavost, koji se nadopunjuje pričom o tome kako su oni bili samo oružje u nečijim rukama. Oni su čitali klasike socijalizma i anarhizma, slobodarsku književnost, i ne postoji ama baš nijedan dokaz da je kod njih postojao bilo kakav velikosrpski sentiment. Sa ove distance, njihov angažman i martirstvo može da izgleda naivno, ali samo zato što njihova opsednutost slobodarskom idejom i idealizam koji danas više ne postoji, prevazilaze današnje civilizacijsko mrtvilo i konformističku svest.
Na području bivše Jugoslavije, javna mnjenja se odnose prema istoriji u istom i političkom ključu i istim moralnim tonalitetom kao i prema poslednjem jugoslovenskom ratu. Oni koji ga svrstavaju u srpski nacionalistički tor, osim što demonstriraju istorijsko neznanje, samo daju vetar u leđa srpskom nacionalizmu koji ga već svrstva u svoju stalnu postavku žrtveničke metafizike, i postaje deo mučeničke ikonografije sa likovima koji nemaju ništa zajedničko sa Principom. Pokušaj njegove srbizacije je radikalno poricanje njegove misije i njega samog, ne samo zbog njegove izjave da je “Srbohrvat“, već i zbog čitavog opusa i habitusa članova Mlade Bosne.
Sa druge strane, oni koji strastveno žele da ga se odreknu, prihvatajući polu-kolonijalni narativ današnje Evrope i drugih moćnika, po kom su borci za slobodu teroristi, prokazuju ga na takav način što prokazuju one koji su ga nacionalizovali, uglavnom srpski šovinisti zaraženi mitomanijom koja uvek vodi u bespuća i samodestrukciju. To što su ga prisvojili neki srpski gospodari rata, urpavo za te kojima je draži neoimperijalizam, upravo to je najefikasniji način da se distanciraju od njega, iako jako dobro znaju da je umro sa mišlju o oslobođenju svih južnoslovenskih naroda. To je prepoznatljiv silogizam iza kojeg stoji udvorništvo onima koji su naslednici iste ideje koju su imali tadašnji austrougarski jastrebovi i nemački militanti, zadojeni pruskim militarizmom, i koji su sanjali o ratu davno pre atentata.
MLADA BOSNA I PROGRESIVNA MISAO
Stoga, srpski nacionalisti s jedne strane, kao i anti-srpski nacionalsiti s druge, pothranjuju svoj odnos prema Mladobosnacima na identičan način. Na taj način, oni sa balkanofobim i anti-srpskim sentimentom profitraju od “srbizacije“ Principa i njegovih drugova, jer napadajući srpski nacionalizam napadaju i samo slobodarsko nasleđe Mlade Bosne, koja nema nikakve veze sa tradicionalnim srpskim nacionalizmom, koji je po pravilu konzervativan. Jer, nacionalno oslobađanje, kulturna sloboda i antiimperijalizam su bili deo najprogresivnije misli toga vremena. Tako da sa druge strane, srpski folkloristi i tradicionalisti napade na Mladu Bosnu, od strane srbofoba uzimaju kao dokaz za napad na samo srpstvo, što samo dodatno učvešćuje njihov mit o Principu kao ekskluzivno “srpskom“.
Dobar deo zapadne intelektualne elite, zajedno sa svojim građanstvom, pokazuje hroničan nedostatak sluha prema pozivu i ciljevim ljudi kakav je Gavrilo Princip, zato što oni ne razumeju šta je antiimperijalizam, kako na racionalnoj tako i na sentiemntalnoj osnovi. Sloboda za njih ima totalno drugačije značenje nego što ima na prostorima koji su istorijski hronično bili ponižavani i ugnjetavani, često pod parolom “civilizatorske misije“. U sklopu toga, važno je reći da postoji neka vrsta podaničkog sentimenta koji se pokušava plasirati tako što se Austrougarskoj dodeljuje upravo prosvetiteljska uloga, koju je htela da ostvari kroz navodni Trijalizam i pacifikaciju odnosa sa Južnim Slovenima, garantujući im sva nacionalana i građanska prava. Koliko je tadašnja Monarhija bila napredna i prosvetiteljska na svojoj koži su doživeli srpski civili već u prvim danima rata.
Ostaje još da se vidi koliko je zloglasna “Crna Ruka“imala uticaja na Mladobosance, iako je prosto teško poverovati, imajući u vidu karakter te dve organizacije i ljude unutar njih, da su oni mogli imati iole slične motive i ciljeve. Istoriografija, sve i da je istinita teza da je Malda Bosna bila oružje u rukama srpskih oficira i tajne službe, teško da može još uvek odgonetnuti na pitanje, zbog čega bi ratna opcija bio interes tadašnje Srbije, koja ne samo da je bila izmučena Balkanskim ratovima već je bila daleko slabija u odnosu na Austrougarsku monarhiju. Međutim, teško da će nam to odgonetnuti istorijska nauka čiji se proponenti u osvit godišnjice atentata, već svrstavaju po nacionalnom ključu i odvajaju po već unapred utvrđenim istorijskim stereotipima i selektivnošću.
Dakle, po meni, politička agenda obeležavanja Principa kao teroriste je u službi stvaranja klijentilističkog menataliteta i konformizma koje zahtevaju nove integracije, bilo vojne, bilo ekonomske, bilo političke. Jer, kroz Gavrila Principa i druge slične njemu, na južnoslovenskim prostorima, barem onaj mali slobodarski deo naroda može da uči antiimperijalizam u svom punom sjaju i slavi. Jer on, bez obzira na sva prisvajnja i odbacivanja, ili čak i sam istorijski kontekst, transcedentira sve te podele, ne samo lokalne, već njegovo mučeništvo neminovno dobija univerzalni karakter.
Od Matije Gupca, Vase Čarapića, hajduka i uskoka, onima o čijoj tradiciji odmetništva govori Erik Hobsbaum, jedan od najvećih istoričara dvadesetog veka, postoji intuitivan osećaj slobodarstva, isti onaj koji je imao Pančo Vilja ili Emiliano Zapata, uvek na tankoj liniji između razbojništva i “terorizma“iz vizure hegemona, i slobodarske pobune, iz vizure slobodoljubivih naroda. Gavrilo Princip, da je rođen u Južnoj Americi bio bi ravan Če Gevari i Emilijanu Zapati. Da je Turčin bio bi veći od Deniza Gezmiša, u Irskoj bi bio uz rame Konoliju i Pirsu, dok je u Africi pandan slavnim martirima poginulim u borbi protiv kolonijalizma.
S toga, mislim da navodna kontroverznost Mlade Bosne ne slučajno, upravo koincidira sa gubljenjem suveriniteta postjugoslovenskih zemalja, dok jedina faza autentičnog baštinjenja nasleđa te organizacije ostaje upravo period nezavisnosti južnoslovenskih naroda, i njihovog političkog, ekonomskog i kulturnog prosperiteta i ugleda.
