U posljednjih 50 godina u Bosni i Hercegovini nije bilo krvne osvete niti izvršenja smrtnih kazni, iako su počinjeni mnogobrojni zločini, genocid i ubistva.
Ajdin Huseinspahić, univerzitetski profesor na Katedri za historiju države i prava Pravnog fakulteta u Zenici poručuje da preživjeli i žrtve zločina ne proganjaju počinioce a kamoli da izvršavaju krivična djela i da kao društvo trebamo da se posvetimo suštini naše misije i u obrazovnom procesu i na svakom koraku kako ne bismo robovali formi da ispunimo norme, kvote, odradimo posao a ne polučimo rezultat tog posla koji je jako bitan.
U Bosni i Hercegovini posljednja smrtna kazna izvršena je 1973. godine zbog krvne osvete u kojoj je ubijen 11-godišnji Bruno Čalić iz Zenice. Dječak Bruno je ubijen kao čin osvete njegovom ocu Stipi, koji je u saobraćajnoj nesreći usmrtio Milenka, pastorka Višnje Pavlović, a zbog čega je oslobođen pod obrazloženjem nesretnih okolnosti. To je bio okidač za osvetu Višnji da od muža Rajka traži pola miliona tadašnjih dinara i pištolj. Ona je angažirala Dragomira Bajčetu, dala mu novac i on je ubio Brunu.
U vrijeme ubistva, Bruno je pohađao tadašnju Osnovu školu „Sestre Ditrih“, koja danas nosi naziv „Miroslav Krleža“ u Travničkoj ulici u Zenici. Kada je završavao sa nastavom, Bajčeta mu se predstavio kao očev prijatelj i odveo ga na groblje i nanio mu tjelesne povrede sa devet uboda nožem, nakon čega je Bruno preminuo.
Prema nekim izvorima Višnja i Bajčeta su uspeli pobjeći u Crnu Goru, a prema drugima policija je zatvorila grad i ubice su uhvaćene u vozu kod Vranduka nakon čega su odvedene u zatvor u Sarajevo. Višnja i Bajčeta su osuđeni na smrtnu kaznu dok je suprug Rajko osuđen na 20 godina zatvora zbog sudjelovanja u zločinu.
Nakon što im je ubijen sin jedinac, Stipo Čalić je preminuo 1991., a majka Anka Čalić 2020. Prema pisanju medija, pomišljala je da počini samoubistvo ali zbog vjerskih razloga nije, ali se posvetila vjeri, pjevala u crkvenom zboru i svaki dan se molila za svog Brunu koji je svojim životom platio zadovoljstvo osvete.
Poremećena pravda
Naš sagovornik sa početka teksta, profesor Huseinspahić navodi da se krvna osveta i smrtna kazna mogu posmatrati kao jedan pravni instrument, pojasnivši da se krvna osveta razvijala kroz pravno-političke sisteme još od antičkog doba i bila je kao način uspostavljanja poremećene pravde.
„Poznato je da je kroz historiju sistem kompozicije, sistem taliona (oko za oko, zub za zub) imao svoje mjesto u pravnim sistemima rimskog, šerijatskog i socijalističkog sistema, u kojem se desilo ubistvo Brune Čalića i smrtna presuda počiniteljima“, kazao je Huseinspahić, istaknuvši da veliki sistemi istočnih zemalja poput kineskog pravnog sistema također poznaju smrtnu kaznu.
Profesor Huseinspahić navodi da krvna osveta može biti definisana krivičnim zakonom a ukoliko i nije ionako živi u narodu. U jednom periodu, kako je kazao dolazi do razdvajanja pojmova između smrtne kazne i krvne osvete, a na upit zašto se i u svijetu sve manje izriče smrtna kazna odgovori je da se to može tumačiti i sa sociološkog fenomena, šta znači krvna osveta i koliko ona dovodi do zadovoljena.
„Treba razlikovati zemlje i pravno političke sisteme koji izriču smrtnu kaznu zbog korupcije, mita, zloupotrebe položaja…Tu je presuda karaktera smrtne kazne poprilično stroga. S druge strane imamo zemlje pravnog sistema kao što je bio naš prethodni, socijalistički, gdje se smrtna kazna veže za uspostavljanje poremećenog sistema vrijednosti ili bezrazložnog lišavanja života zbog unutrašnjih poriva ubice“, smatra Huseinspahić.
Krivično-pravni teoretičari, prema profesoru, bliži su izricanju najstrožije sankcije, smrtne kazne, u slučaju namjernog ubistva nego li u slučaju krivičnog djela koje je imovinskog delikta, ali sve zavisi i od stepena razvoja jednog društva.
Izricanje smrtne kazne u Bosni i Hercegovini je ukinuto u krivičnom zakonodavstvu Federacije BiH 2000-ih, a u Republici Srpskoj 2019. godine.
Rigorozne sankcije
Profesor je dodao da se može razmatrati da li je pravedno ili ne ukoliko je neko izvršio krivično djelo ubistva, planirao, o tome razmišljao, nebitno je kakvi su mu povodi, porivi, motivi, ali nije se našao u situaciji da brani vlastiti život ili život nekog drugog, već iz čiste objesti ili uspostavljanja neke subjektivne pravde u svijetu.
„Možemo postaviti pitanje da li je život onih koje je ubio manje vrijedan od njegovog života i ko može uopšte nekoga lišiti života. Oduzimanje života ubici za kojeg se utvrdilo ili koji je priznao da je ubio iz objesti bi možda druge potencijalne ubice mogao odmaknuti od činjenja tog krivičnog djela, odnosno prevenirati počinjenje ubistva. Smatram da što je rigoroznija sankcija ona bi trebala da zaplaši počinioce krivičnih djela i prevenira i dalje činjenje krivičnih djela“, kazao je profesor.
Pojedinac uzima pravdu u svoje ruke kada osjeti da je pravni sistem nepravedan ili kada unutra pravnog sistema ne postoje adekvatni mehanizmi uspostavljanja pravde koja je subjektivna procjena čovjeka, pojašnjava profesor i ističe da to nije nikako dobro i da to u svakom slučaju treba osuditi ali i biti signal, barem onim ljudima koji se bave istraživanjem određenih pitanja pa i ovih smrtnih kazni i krvnih osveta, da proniknu u karakter ličnosti koja je počinila takvo krivično djelo.
„Kada idemo u procese reformi treba pažljivo osluškivati društvo, slušati njegove jedinke i vidjeti da li je društvo sazrilo u pravnom smislu te riječi za krivične sankcije, aboliciju i ukidanje smrtne kazne i s druge strane da li je sazrilo za očuvanje smrtne kazne u sistemu krivičnih sankcija“, kazao je profesor, dodavši da kada se ide u reforme bez analiza i kada preuzimamo iz drugih sistema i radimo po diktatu onda kreiramo nezadovoljstvo.
Suština je, naglašava profesor, da ljudi prihvate normu i proces reformi.
Kada kaznu za ubistvo Brune Čalića uporedimo sa streljanjem mladića u blizini Trnova koje su počinili Škorpioni ili sa streljanjima u činjenju genocida u Srebrenici, postavlja se pitanje da li je pravedno uspostavljen krivično-pravni mehanizam kažnjavanja.
Profesor naglašava da nema proganjanja, nema krvne osvete iako su počinitelji genocida, mnogi od njih žive i mnogi povratnici i žrtve ih znaju. „Žrtve nisu na tom tragu da ih čak ne progone, a kamoli da uzvraćaju na tako okrutna krivična djela“, dodao je profesor.
I kada je u pitanju slučaj ubistva djece i čuvara u školi u Beogradu i drugi slučajevi ubistava, profesor je kazao da možda nismo dovoljno sazreli kao društvo da se posvetimo suštini naše misije i u obrazovnom procesu i na svakom koraku robujemo formi da ispunimo norme, kvote, da odradimo posao a ne da polučimo rezultat tog posla koji je jako bitan.
„Abdulah Sidran je napisao da bolesna društva ne mogu rađati zdrave pojedince. To je vrlo važno razumjeti. Samo društvo treba ozdraviti. Uzori djecu moraju biti zaista ljudi koji su produktivni, koji su korisni društvu. Ne mogu biti ljudi koji su na marginama društvenog života…“, kazao je profesor.
Dodao je da ako se u suštini ne vratimo onom praiskonu i ne shvatimo šta nam je misija i čemu naš život na ovom svijetu onda nećemo doći do one prave suštine a to je pokušaj da živimo jedan zdrav, normalan život u ovom periodu kada ono nenormalno postaje trend.
