Ranih 90-ih, niko nije vjerovao da će rat pogoditi Sarajevo, niti da će Jugoslovenska narodna armija postati neprijatelj stanovnika ovoga grada. Sarajevo je stoljećima bio multikulturalni grad, sa svojim džamijama, sinagogama, katoličkim i pravoslavnim crkvama. Stoga niko nije mogao zamisliti da bi neko imao moć da pretvori Sarajlije koji su živjeli u miru rame uz rame u neprijatelje.
Međutim, 2. maja 1992. godine, kada su snage bosanskih srba napravile potpunu blokadu grada, postalo je jasno da se tekući rat u Hrvatskoj proširio na Sarajevo. Pristup glavnim cestama je bio blokiran, zalihe hrane i lijekova odsječene, kao i gradske komunalije, jer su srpske snage pod svojom kontrolom držale vodu, struju i grijanje. Po naredbama Ratka Mladića, ratnog komandanta bosanskih srba, naselja sa najvećim muslimanskim stanovništvom su bila strateški ciljana u pokušaju “da se izlude”.
Opsada Sarajeva je trajala od aprila 1992. do marta 1996. godine – najduža opsada glavnog grada u modernoj historiji. Prateći secesiju Slovenije i Hrvatske od Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije 1991. godine, Bosna i Hercegovina i Makedonija su proglasile nezavisnost 1992. godine, dok su Srbija i Crna Gora ostale federalne. Proglašenje nezavisnosti od strane republika je vodilo seriji ratova u bivšoj Jugoslaviji između 1991. i 2001. godine, koji su u velikoj mjeri bili karakterizirani etničkim konfliktima.[1]
Rat u Bosni je izbio sa priznavanjem Bosne i Hercegovine kao nezavisne države od strane Evropske Ekonomske Zajednice 6. aprila 1992. godine, manje od mjesec dana nakon proglašenja nezavisnosti. Sa aktivnom podrškom od strane Jugoslovenske narodne armije i paravojnih grupa iz Srbije, Armija Republike Srpske je sprovela kampanju etničkog čiščenja u pokušaju da istjera sve ne-srpske stanovnike iz mnogih djelova Bosne.[2] Rat u Bosni je imao za rezultat protjerivanje više od polovine njenih 4.4 miliona tadašnjih stanovnika – 1.3 miliona interno raseljenih, 1.2 miliona izbjeglica, 30,000 nestalih osoba, i 100,000 mrtvih.[3]
Opsada, film koji je napravio Rémy Ourdan, daje nam pogled na svakodnevno preživljavanje ljudi koji su živjeli u gradu pod opsadom, i o tome kako su mentalna otpornost i kreativnost postale glavne u njihovim naporima da nastave dalje uprkos dnevnom granatiranju i snajperskoj paljbi. Tokom ove duge opsade, cijeli grad je postao fronta. Sarajevo je bilo laka meta sa okolnih brda, i okruženi sa svih strana, ljudi su uskoro shvatili da ne postoji drugo riješenje nego da se bore protiv sile koja je namjerila da uništi vjerovanje da Hrvati, Srbi i Bošnjaci mogu živjeti zajedno u miru.
Ljudi su napravili vojne jedinice, koje su se potom pojavile u mnogim dijelovima Sarajeva. Hrvati i Srbi su ostali u gradu i borili se zajedno sa Bošnjacima, uprkos njihovim različitim pozadinama. Mali broj njih su bili vojnici ili vješti borci, a većina su bili obični ljudi – neki su bili doktori ili inžinjeri, dok su drugi bili studenti. Čak su i djeca učestvovala. Ono što ih je sve povezivalo je bila njihova želja da odbrane svoj grad. Prije početka konflikta, Sarajevo je bilo tolerantan, multikulturalan grad. Uprkos tome što su imali različite vjerske poglede, ljudi su se poštovali i slavili zajedno tradicije i praznike.
Postepeno, kako je rat postao svakodnevni život, paralelni svijet se pojavio. Ljudi su se vratili na posao jer se nisu mogli kriti kod kuće svo vrijeme, mjuzikli i filmovi su bili organizovani u podrumima, i prema izjavama preživjelih, pozorište je uskoro postalo jednako bitno kao hrana i voda. Taj kreativni otpor je pomogao ljudima da ostanu prisebni – nudio je siguran prostor, neku vrstu utopije koja je bila prijeko potrebna tokom rata. Nastaviti kao i inače, uprkos okolnostima, je također bio moćan način da se svijetu pokaže da Sarajevo ima više za ponuditi od smrti i uništenja. Sarajlije su se digle protiv rata, život je nastavio dalje i ljudi su pokušali da ga žive tako što su pokazivali snagu duha. Štaviše, Sarajlije su privukle pažnju međunarodne zajednice takmičenjem u ljepoti 1993. godine, kada je Inela Nogić, Miss Sarajeva pod opsadom, otkrila platno na kojem je pisalo “Ne dopustite da nas ubiju”.
Tokom četverogodišnje opsade, Sarajevo je postalo slično koncentracijskom logoru. Odlazak je bio nemoguć, hrana, voda i struja su bili u nedostatku, a preživljavanje je bilo čista sreća. Međutim, grad je također postao bliska zajednica zahvaljujući solidarnosti i velikodušnosti njegovih stanovnika. Ljudi su dijelili svoju hranu i komunalije, ako su ih imali, i pomagali su jedni drugima bez obzira na njihove različite pozadine. Opsada je potakla ono najbolje u ljudima i pojavio se duh koji je jedinstven za Sarajevo.
Opsada je eventualno završena nakon potpisivanja Dejtonskog Sporazuma 14. decembra 1995. godine. Grad je preživio, ali je preko 11,500 ljudi, uključujući oko 1,600 djece, izgubilo svoje živote, a mnogi drugi su ostali invalidi zbog svojih povreda. U filmu, jedan od preživjelih kaže, “Da nije bilo kreativnog otpora, možda ne bi ostalo ništa više što bi vrijedilo braniti”. Ova snažna tvrdnja pokazuje da čak i nakon dvije decenije od završetka opsade, ljudi se još uvijek sjećaju koliko su umjetnost, muzika i ljepota doprinijeli otporu.
Opsadu je režirao Rémy Ourdan, francuski ratni dopisnik, novinar, i snimatelj.
[1] Sabrina P. Ramet, Thinking About Yugoslavia: Scholarly Debates about the Yugoslav Breakup and the Wars in Bosnia and Kosovo, New York 2005, p. 55.
[2] Human Rights Watch/Helsinki, “The Fall of Srebrenica and the Failure of UN Peacekeeping, Bosnia and Herzegovina,” Vol. 7, No 13, New York 1995, p. 6.
[3] Lisa DiCaprio, “The Betrayal of Srebrenica: The Ten-Year Commemoration,” The Public Historian, Vol. 31, No. 3, August 2009, p. 76.
