Od progona do ponosa: Goran Miletić o razvoju LGBT aktivizma na Zapadnom Balkanu

Goran Miletić, programski direktor Civil Rights Defenders za Zapadni Balkan je uključen u LGBT aktivizam i borbu za ljudska prava od ranih 90ih. Miletić je za Balkan Diskurs govorio o razvoju LGBT aktivizma na Zapadnom Balkanu, trenutnom stanju stvari i kako on vidi budućnost ovog pokreta u regionu.

Intervju uradila: Blažka Felicijan

Kada je Goran Miletić, krajem 80ih, počinjao svoju aktivističku karijeru u Srbiji, Jugoslavija je činila svoje posljednje korake. Nakon što se 1991. godine preselio u Beograd na studije, Miletić je našao svoje mjesto u aktivističkim krugovima koji su se organizovali radi pružanja otpora tadašnjem predsjedniku Srbije Slobodanu Miloševiću. Miletić je 1992. godine postao član Arkadije – prve srbijanske LGBT organizacije – koja je tada bila snažno uključena u borbu za mir. On je bio uključen u borbu za ljudska prava i proteste protiv Miloševića tokom 90ih, da bi se na kraju, 2000. godine, zaposlio u Centru za humanitarno pravo. Svoj angažman u Centru opisuje kao ’’voditelj sekcije koje se bavila ljudskim pravima – uključujući naravno i LGBT – u koja spadaju i žrtve torture, zatvaranja, nacionalne manjine, Romi i slične grupacije’’.

Sa višedecenijskim aktivističkim iskustvom, Miletić se pridružio timu Civil Rights Defenders – tada poznatom kao Helsinški komitet Švedske – 2004. godine. Od 2004. on je napredovao kroz organizaciju u kojoj danas radi kao programski direktor za Zapadni Balkan. Tokom našeg razgovora, Miletić se osvrnuo na istoriju LGBT aktivizma u bivšoj Jugoslaviji, kao i perspektive LGBT zajednice na Zapadnom Balkanu.

Tragovima istorije

Kada govori o LGBT pokretu u regiji, posebno u Srbiji, Miletić ga dijeli na četiri ‘doba’ i to prije 1994. godine, 1994.-2000, 2000 – 2009. i od 2009. godine do danas. Doba prije 1994. godine je bilo doba velike opresije, tokom koje je ‘’homoseksualnost bila zabranjena i medijsko izvještavanje je bilo vrlo rijetko i skoro egzotično tako da je bilo teško zamisliti da to postoji igdje u Evropi”. Vladino postupanje prije 1994. godine se svodilo na ucjenjivanje pripadnika LGBT zajednice kako bi dobili informacije o drugim ljudima. Ako ne bi postupili kako je zahtjevano, LGBT osobe bi se morale boriti sa prijetnjama o krivičnom gonjenju, jer je tada homoseksualnost bila kažnjiva zakonom.

Period između 1994. i 2000. i između 2000. i 2009. godine, Miletić opisuje kao vremena tranzicije. Između 1994. i 2000. godine, homoseksualnost više nije bila zločin, ali je i dalje shvatana kao nešto egzotično. Nakon 2000. godine, zakonske reforme koje su zabranile diskriminaciju na osnovu seksualne orijentacije su počele da uzimaju maha. Iako još uvijek daleko od šireg prihvatanja u društvu, LGBT zajednica je bar dobila minimalnu zakonsku zaštitu.

Miletić 2009. godinu smatra početkom ‘’modernog doba’’ LGBT prava. Tokom ovog perioda, aktivisti u Srbiji su po prvi put uspješno organizovali paradu ponosa. Takođe se, tokom ovog perioda, zagovaralo usvajanje opšteg anti-diskriminacionog zakona nasuprot tada postojećih zakona koji su se vezali za specifične situacije diskriminacije u Srbiji. Novi zakon je sa malom većinom izglasan u Skupštini Srbije u martu 2009. godine. Period nakon 2009. godine Miletić opisuje kao ”period ponosa” u kojem su napravljeni mnogi bitni koraci za LGBT zajednicu. 

Trenutno okruženje

Tempo progresa LGBT osoba na Zapadnom Balkanu se razlikuje po državama. Miletić naglašava razliku u brojevima LGBT organizacija u bivšij Jugoslaviji i navodi kako je ova razlika ustvari i pokazatelj položaja LGBT osoba u svakoj od država. ”U Albaniji postoje tri organizacije, na Kosovu isto tri, a u Crnoj Gori tri malo veće organizacije… Međutim, u Srbiji ih ima 15ak. U Makedoniji su dvije, za sada veoma različite, a u Hrvatskoj ih je 10ak. U Bosni zavisi kako brojite i gdje jer postoje razlike u brojevima organizacija i grupa. Neke grupe su zvanično registrovane, neke ne.” objašnjava Miletić.

Ove razlike po državama zavise i od toga koliko su LGBT organizacije spremne da budu vidljive. U Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj postoji ‘’prava parada ponosa’’. U Tirani je to godišnja vožnja bicikala kroz grad. U Prištini se organizuju šetnje. U Beogradu i Zagrebu ćete naići na parade ponosa slične onima u Zapadnoj Evropi i Sjevernoj Americi. U Skoplju i Sarajevu, međutim, vrlo je riskantno i teško planirati neke veće događaje i demonstracije.

Iako su učinjeni pomaci u zajednici, teško je govoriti o opštem društvenom prihvaćanju, čak i među mlađom generacijom. Miletić opisuje snažnu vezu između nacionalizma i protivljenja LGBT zajednici, posebno kod mladih koji se oslanjaju na narative starijih koji vrlo selektivno opisuju ratne događaje. Nacionalizam na Zapadnom Balkanu je, prema Miletiću, najviše povezan sa tradicionalnim shvatanjima religije i njenih opresivnih formi. Ove reakcionarske, nacionalističke ideje ostavljaju vrlo malo prostora za identitete koji su suprotni tradicionalnim.

Pogled u budućnost

Po pitanju budućnosti LGBT pokreta u zemljama bivše Jugoslavije, Miletić najviše vjeruje u snagu događaja i kampanja koji promovišu vidljivost. Događaji poput parade ponosa nisu samo za pripadnike LGBT zajednice, oni daju zajednici i stanovništvu priliku da se upoznaju sa i prihvate LGBT identitete. Miletić objašnjava ‘’mi se fokusiramo na LGBT zajednicu, ali takođe radimo sa ljudima koji podržavaju LGBT zajednicu i ljudima koji je ne podržavaju, ali parade ponosa smatraju zanimljivim, pa im se pridruže.’’. Parade ponosa služe kao most spajanja LGBT osoba i njihovih ne-LGBT vršnjaka, a sve u cilju većeg prihvatanja i normaliziranja različitih seksualnih i rodnih identiteta.

Šetnje ponosa, vožnje bicikala i festivali takođe privlače medijsku pažnju i pružaju priliku LGBT zajednici da se bori sa negativnim medijskim narativima koji ih okružuju. Prema Miletiću, izgradnja pozitivne saradnje sa lokalnim i nacionalnim medijima ‘’…zahtjeva vremena. Zaista zahtjeva vremena, ali je presudna. Ako se borite sa porotama, sa sudijama, sa političarima, svi oni prate medije, čitaju novine. Morate imati medije na svojoj strani’’.

Izmjene u javnom mišljenju su počele 2009. godine kada je nekoliko država bivše Jugoslavije ‘’pogurano’’ da prihvati LGBT platformu Evropske Unije (EU), u cilju ulaska u EU. Ipak, Miletić naglašava da je vrlo malo napretka. Većina javnog mišljenja je, po njemu, i dalje negativna. Razvoj u proteklih osam godina opisuje kao prelazak iz ‘’veoma otvoreno homofobične zajednice koja je sada došla na nivo ‘nemam ništa protiv njih’ ili ‘mogu raditi šta hoće u svojim kućama, ali ne i na ulicama’’’.

Gledajući u budućnost, Miletić zaključuje da ‘’homofobija i dalje postoji, ali smo ipak napredovali’’. On je izrazio nadu da će se, u narednih pet godina, oni koji se protive LGBT pokretu okrenuti toleranciji i prihvaćanju, te da će prihvatiti slobodu izražavanja za članove LGBT zajednice na Zapadnom Balkanu.